Archiv für die Kategorie: Finansman

Murâbaha gerçek bir alım satımdır. Yani gerçek bir mal satıcıdan alınıp müşteriye satılmaktadır. Dolayısıyla murâbaha sonrasında satıcıdan alınan malın müşterinin mülkiyetine geçmiş olması gerekir. Katılım bankalarını faturaya bağlı olarak kredi işlemi yapan kurumlar zanneden bazı müşteriler gerçek bir alım satım amacı taşımayan faturalar üzerinden kredi talebinde bulunabilmektedirler. Katılım bankaları bu tür taleplere kesinlikle olumlu yaklaşamazlar, yaklaşmamalıdırlar. Bu sebeple akrabalar, eşler, ortaklar ve grup şirketleri arasındaki alım satımlara ihtiyatla yaklaşırlar. Ayrıca müşterinin talep ettiği malın şirketin faaliyet alanıyla ilişkisi kurulamıyorsa yine murâbaha yapma konusunda çekimser davranırlar. Örneğin akaryakıt işi yapan bir firmanın iplik proforma faturası getirmesi halinde müşterinin işlemin gerçek olduğu konusunda bankayı ikna etmesi gerekir. Yine satıcıya sipariş formu düzenlemeleri de işlemin gerçekliği konusunda bir inceleme sayılabilir. Böylece yalnızca müşterinin beyanını esas almış olmaz; satıcıya da mürâcaat etmiş olurlar. Netice olarak yaptıkları tüm incelemelerin sonunda murâbaha yaptıkları bir talebin aslında sahte olduğunu gördüklerinde sorumluluk müşterilerine aittir. Katılım bankası bu tür müşterileriyle çalışmaktan uzak durmalıdırlar.

Katılım bankasının murâbaha yapabilmesi için müşteriye satılacak malın müşterinin mülkiyetine geçmemiş olması gerekir. Zira katılım bankası satıcıdan alacağı malı müşterisine satabilecek konumda olmalıdır. Eğer mal müşterinin olmuş ise katılım bankası satıcıya para ödeyip müşteriden fazlasını talep edemez. Zira müşterisinin zaten satın aldığı mal için yapacağı ödeme müşterisine verilmiş nakit borç anlamına gelir. Bu borcun fazlasıyla tahsili ise fâiz demektir. Dolayısıyla katılım bankaları murâbaha yapacakları malın, müşterilerinin mülkiyetine geçip geçmediğini araştırırlar.

Malın müşterinin mülkiyetine geçip geçmediği İslâm hukûku bakımından değerlendirilir. Yani mer’î ticâret kanununa göre alıcının mülkiyetine geçmiş olmasa bile bir mal İslâm hukûkuna göre müşterinin olmuş sayılıyorsa katılım bankası murâbaha yapamaz. Zira mer’î kanunlar çiğnenmemek şartıyla katılım bankaları için asıl önemli olan İslâm hukûkudur.

Buna göre şu durumlarda malın mülkiyetinin müşteriye geçtiği ifade edilir:

• Katılım bankasından vekâlet almadan evvel tapu ve ruhsat müşterinin adına düzenlenmiş ise katılım bankası murâbaha yapamaz.
• Katılım bankasından vekâlet almadan evvel malın asıl faturası müşteri adına kesilmiş ise katılım bankası murâbaha yapamaz.
• Katılım bankasından vekâlet almadan evvel müşteri satıcıya peşinat ödemesi yapmış ise katılım bankası murâbaha yapamaz. Kapora ödemelerinin malın mülkiyetini müşteriye geçirip geçirmediği tartışmalıdır.
• Katılım bankasından vekâlet almadan evvel satıcı ile müşteri satış sözleşmesi imzalamış iseler katılım bankası murâbaha yapamaz. Bugünkü ticârî teâmüllere göre katılım bankalarının finanse edebileceği büyüklükteki alım satımlarda alıcı ile satıcının pazarlık niyetiyle “aldım sattım” demeleri akit sayılmamaktadır. Yani taraflar sözlü olarak icap ve kabulde bulunmuş görünseler de ne malın mülkiyeti müşteriye geçmiş sayılmakta ne de müşterinin satıcıya borçlandığı düşünülmektedir. Eğer taraflar gerçekten alım satım niyetiyle sözlü icap ve kabulde bulunmuşlarsa malın mülkiyeti müşteriye geçmiş sayılır.

Murabaha Mekanizması

Klasik fıkıhta murâbaha malın mâliyetinin müşteriye bildirilmesi ve üzerine kâr eklenerek satılmasıdır. Yani müşteri satın aldığı mal sebebiyle satıcıya ne kadar kâr verdiğini bilmektedir. Ancak Türkiye’de uygulanan murâbahanın klasik fıkıhtaki vâdeli satıma tekâbül ettiği de bazı İslâm hukukçularınca ifâde edilmiştir. Bu durumda müşteriye malın mâliyetinin tam olarak açıklanma zorunluluğu olmamaktadır. Bugün katılım bankalarının asıl para kazanma yöntemi murâbahadır. Daha çok peşin alınan malın vâdeli kârlı satımı şeklinde işlemektedir. Malın satıcıdan banka adına alınması sırasında, banka müşterisi bankayı vekâleten temsil etmektedir. Mal ile ilgili evrakların müşteri adına tanzim edilmesi ise İslâm hukûku açısından önemsizdir. Zira İslâm hukûkunda evrakların müşteri adına düzenlenmesi şartı bulunmamaktadır.

Buna göre murâbahanın aşamaları şöyledir:

• Müşteri almak istediği malı bulur. Satıcıyla akit yapmaz. Katılım bankasından vekâlet almış ise akit yapabilir.
• Katılım bankasına malı almak üzere başvurur.
• Katılım bankası malın alım satıma uygun olup olmadığını ve müşterinin ödeme kabiliyetini araştırır.
• Katılım bankası kurumsal işlemlerde satıcıya sipariş formu gönderir. Müşterisine malı alması için vekâlet verir. Bireysel işlemlerde bu vekâlet şubedeki personel, SMS mesajı ya da MİM (Müşteri İletişim Merkezi) yoluyla verilir.
• Katılım bankası malın alındığına dair evraklar ulaşınca satıcıya ödeme yapar.
• Katılım bankası malı müşterisine taksitli bedelle satar.

Katılım bankaları murâbaha yapabilmek için şu noktalara dikkat etmektedirler:

• Ortada alınıp satılacak bir mal ya da hak var mıdır?

Eğer alım satım yapılacak bir mal ya da hak yok ise katılım bankası nakit borç verip fazlasıyla tahsil edemez. Zira bu durumda fâizcilik yapmış olur. Bu bakımdan katılım bankaları murâbahasını yapmadıkları bir malla ilgili vergileri, cezaları, devlet okul harçlarını, noter masraflarını vs. 85 murâbahaya konu yapmazlar. Müşterinin nakit sıkıntısı dinen muteber bir gerekçeye dayanıyorsa ve nakit sıkıntısı aşılmadığı takdirde müşteri adına büyük zararlar söz konusu olacak ise teverruk yoluyla işlem yapılması uygun görülmektedir.

• Alınıp satılacak mal ya da hak dinen satıma uygun mudur?

Eğer müşterinin katılım bankasından talep ettiği mal dinen alım satıma uygun değilse murâbaha yapılamaz. Bu bakımdan içki, sigara, kumar malzemeleri, müstehcen yayınlar vs. murâbahaya konu olamazlar.

• Alınıp satılacak mal taksitle satıma uygun mudur?

Murâbaha vâdeli satımdır. Dolayısıyla alınıp satılacak malın vâdeli satıma uygun olması gerekir. Paraların ve para hükmündeki varlıkların ise vâdeli satımı kâr değil fâiz doğurur. Bu bakımdan katılım bankaları döviz murâbahası yapmazlar. Altın konusunda ise İslâm hukukçuları arasında görüş ayrılığı vardır. Külçe altın ile çeyrek, yarım, tam altını para sayıp işlenmiş altını, hurda altını ve altın tozunu mal sayan görüşe göre bu tür mal kabul edilen altınlar murâbahaya konu olabilmektedir. Bu görüşe göre gümüş para vasfını tamamen kaybetmiştir. Bazı katılım bankaları ise altın ve gümüşü tamamen para saydıkları için bunların murâbahasını yapmazlar.

• Alıcı ile satıcı kendi aralarında sözleşme yapmışlar mı?

Sözleşmesi bitmiş işlemlere katılım bankası dahil olamaz. Çünkü ortada satıcıdan alınıp müşteriye satılacak mal kalmamış demektir. Bu sebeple esas faturası kesilmiş, sözleşmesi imzalanmış, ruhsatı/tapusu devrolmuş, peşinatı verilmiş işlemlere katılım bankası dahil olamaz. Kaporanın malın mülkiyetini devreden bir ödeme olup olmadığı ise tartışmalıdır. Bazı katılım bankaları kaporayı mülkiyeti devreden bir ödeme saymayan görüşle amel ederken bazı katılım bankaları kapora ödenmiş ise murâbaha yapmamaktadır.

• İşlem sahte midir?

Katılım bankası gerçek işlemlere yardımcı olabilir. Sahte işlemlerle finansman sağlamak isteyenlerle çalışamaz. Bu bakımdan akrabalar, eşler, ortaklar, grup firmaları arasındaki murâbaha taleplerine ilk etapta olumsuz yaklaşırlar. Yine satıcıya ödenen para muvâzaa hissi verecek şekilde alıcıya ödenmiş ise katılım bankaları böylesi müşterilere karşı da dikkatli davranırlar.

Fâizli bankalar bunların hiçbirine dikkat etmez. Dolayısıyla katılım bankacılığında uygulanan murâbaha ile fâizli bankacılıktaki krediler kesinlikle farklıdır.

Bankacılık sektörü kâr oranları en sıkı şekilde kontrol altında tutulan sektörlerden biridir. Bankalar kendi kâr oranlarını keyfî bir şekilde belirleyemezler. Örneğin bir müteahhit yaptığı konutların maliyeti ne olursa olsun kârını istediği gibi belirleyebilir. Piyasayı aşmadığı müddetçe aldatma olmayacağından dinen kârı da meşrû sayılır. Örneğin 60.000 TL’ye malettiği bir daireyi peşin bedelle 130.000 TL’ye satabilir. Halbuki katılım bankaları 60.000 TL’ye satın aldıkları bir daireyi ancak 120 ay vâdede 130.000 TL’ye satabilirler.

Merkez Bankası enflasyon, para ve fâiz politikası gereği fâiz oranlarını belirler. Bankacılık sektörünün ana hakimleri olan ve sektörün % 95’ine hükmeden fâizli bankalar bu oranları dikkate alarak kendi fâiz oranlarını tespit ederler. Bugün itibariyle bankacılık sektörünün ancak % 5’ine hükmeden katılım bankaları ister istemez fâizli bankaların kredi fâiz oranlarını göz önünde tutmak zorundadırlar. Zira piyasa Merkez Bankası ve diğer fâizli bankalar tarafından belirlenmektedir.

Kâr oranının fâiz oranları baz alınarak belirlenmesi (belirlenmek zorunda kalınması) yapılan murâbahaları fâizli krediye çevirmez. Çünkü fâizli kredi ve murâbaha işlem olarak farklıdır. Bu noktada belirtmek gerekir ki katılım bankacılığının en iyi yapılacağı yer Merkez Bankası’nın fâiz oranı belirlemediği ve şirketlerin birbirine güvenip ortaklık kurabildiği yerdir.

nbsp;